De corona-pandemie heeft door de snelle wereldwijde verspreiding ingrijpende gevolgen voor de samenleving. Dit brengt een grote urgentie met zich mee voor ontwikkeling van geneesmiddelen en vaccins. Het Zorginstituut brengt daarom op de Horizonscan Geneesmiddelen in een exclusief overzicht ook vroegtijdig in beeld welke geneesmiddelen mogelijk voor covid-19 op de markt komen en wat de effecten hiervan zijn. Vanwege het grote aantal producten en de snel opvolgende ontwikkelingen wordt het overzicht maandelijks door het Zorginstituut geactualiseerd.
Overzicht van geneesmiddelen tegen COVID-19
De Horizonscan Geneesmiddelen richt zich in beginsel op medicijnen. Vaccins vallen daar buiten, maar zeker met betrekking tot covid-19 zijn ze van groot publiek belang. Daarom is in het overzicht ook achtergrondinformatie over vaccins opgenomen en wordt aanvullend verwezen naar andere informatiebronnen.
Veel nieuwe producten voor de behandeling van Covid-19 en non-Hodgkin lymfoom
Het aantal nieuwe geneesmiddelen en indicatieuitbreidingen dat mogelijk op de markt komt, neemt toe. Op de zojuist verschenen Horizonscan Geneesmiddelen staan in totaal 522 producten die de komende twee jaar mogelijk worden toegelaten tot het basispakket. Ongeveer 100 geneesmiddelen worden wellicht het komende jaar al geregistreerd.
Non-hodgkin lymfoom en reuma
Opvallend is verder de stijging van het aantal nieuwe behandelingen voor de behandeling van non-hodgkin lymfoom, zowel de agressieve als de rustige (indolente) vorm, van 8 naar 15. Een specifieke verklaring is niet te geven, aangezien er slechts 1 product met een nieuw werkingsmechanisme bij is gekomen.
Hetzelfde is zichtbaar voor de behandeling van verschillende vormen van reuma (van 7 naar 12 producten). Zowel een nieuwe JAK-remmer als indicatieuitbreidingen van bestaande JAK-remmers, aangevuld met nieuwe werkingsmechanismen vinden hun weg naar de markt.
Aantal geneesmiddelen en indicatieuitbreidingen in de Horizonscan groeit gestaag
Dit betreft de zevende publicatie van de Horizonscan sinds deze belegd is bij het Zorginstituut. In figuur 1 is te zien dat het aantal nieuwe geneesmiddelen en indicatieuitbreidingen per publicatie gestaag is toegenomen. Deze toename is te verklaren door de progressie die is geboekt op het gebied van het scannen, de intensievere samenwerking tussen de verschillende zorgpartijen en de toenemende mate van bijdragen vanuit de farmaceutische industrie.
Figuur 1. Toename van het aantal type indicaties van geneesmiddelen
In de Horizonscan staan alle nieuw te verwachten spécialités en indicatieuitbreidingen die de komende 2 jaar op de markt komen. Verder worden sinds december 2018 ook de Biosimilars en generieken opgenomen die als eerste op er markt verwacht worden om te concurreren met het spécialité. Ongeveer 60% van de producten betreffen spécialités en ongeveer een derde zijn indicatieuitbreidingen van reeds bestaande geneesmiddelen. Het lage percentage generieken en Biosimilars komt met name omdat in de Horizonscan alleen ‘first-to-market’ producten opgenomen worden. Tweede en volgende generieken en Biosimilars worden niet meer weergegeven. In figuur 1 is ook weergegeven wat de verdeling van de verschillende producten is in de Horizonscan. In vergelijking met de vorige publicaties zijn de verhoudingen vergelijkbaar.
Van klinische studie tot vergoeding
De geneesmiddelen in de Horizonscan bevinden zich in verschillende fasen van registratie of ontwikkeling. Geneesmiddelen verschijnen op de Horizonscan ongeveer vanaf fase 3 van de klinische studies en worden gevolgd tot ze zijn geregistreerd en een betaaltitel hebben in Nederland. Figuur 2 geeft een globaal overzicht van deze stadia. In totaal zijn er 522 producten opgenomen waarvan er 468 mogelijk de komende twee jaar kunnen worden toegelaten tot het basispakket. In sommige gevallen valt een geneesmiddel uit door tegenvallende studieresultaten waardoor ze ofwel door de fabrikant worden teruggetrokken of door de beoordelingscommissie (CHMP; Commission of Human Medical Products) van de EMA (European Medicines Agency) een negatieve opinie krijgen. Ongeveer 100 producten worden mogelijk het komende jaar daadwerkelijk geregistreerd.
Figuur 2. Overzicht van de verschillende stadia van geneesmiddelen in de Horizonscan
In 2019 zijn er bij de EMA evenveel nieuwe geneesmiddelen goedgekeurd als indicatieuitbreidingen. In de Horizonscan beslaat het aantal indicatieuitbreidingen ongeveer een derde. Redenen voor dit verschil zijn dat er meer nieuwe geneesmiddelen zijn opgenomen die in eerdere fasen van het ontwikkelingstraject stranden en dat het ontwikkelings- en registratietraject van indicatieuitbreidingen sneller is en ze dus pas korter van te voren in beeld komen.
Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal producten op de Horizonscan die in één van deze fases zitten. Ook hier zit zijn de aantallen van de afgelopen 2 publicaties vergelijkbaar.
Tabel 1. Overzicht van stadia van geneesmiddelen en indicatieuitbreidingen
Vooral veel nieuwe geneesmiddelen op gebied van oncologie en neurologie
Van ruim 100 producten loopt er een registratieaanvraag en komen mogelijk voor medio 2021 op de markt. Als wordt ingezoomd op de 232 producten geneesmiddelen die nu nog in klinische studies worden onderzocht (zowel indicatieuitbreidingen als spécialités) dan valt op dat er met name binnen de oncologie en neurologie veel ontwikkelingen in de pijplijn zitten (zie figuur 3).
Figuur 3. Aantal geneesmiddelen in indicatieuitbreidingen in klinische studies per domein